روند رو به رشد مصرف کودهای شیمیایی در سال های اخیر موجب شد مشکلات زیست محیطی فراوانی ایجاد شود که کشاورزی صنعتی ایران را با چالش جدی مواجه کرده است. از سوی دیگر وارداتی بودن صنایع تولید کود در کشور، موجب وابستگی کشاورزی به کود شیمیایی شده است؛ از این رو یافتن راهکارهایی برای قطع وابستگی از یک سو و تأمین کود موردنیاز در داخل کشور از سوی دیگر، به عنوان هدف راهبردی مطرح است و کارشناسان این حوزه یکی از راه های حل این معضل را توسعه صنعت ورمی کمپوست در ایران می دانند.
میزان مصرف کود شیمیایی در استان خراسان رضوی بین ۲۰۰۰ تا ۲۱۰۰تن (مجموع توزیع شده در شبکه تعاون روستایی و کودهای ورودی به استان) برآورد شده است و مصرف این میزان کود که روند رو به رشدی هم دارد، موجب فرسوده شدن لایه های زایای خاک شده است؛ امری که به افزایش مصرف آب کشاورزی و سموم گیاهی و نباتی منجر می شود. لذا یافتن جایگزین کود شیمیایی یکی از اهداف راهبردی وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت به شمار می رود.
ورمی کمپوست
ورمی کمپوست نوعی کود آلی است که در اثر مصرف و عبور از دستگاه گوارش گونه هایی از کرم خاکی و دفع این مواد، حاصل می شود.
این مواد هنگام عبور از بدن کرم به مخاط دستگاه گوارش (موکوس)، ویتامین ها و آنزیم ها آغشته می شود و در نهایت به عنوان کود آلی غنی شده و بسیار مفید برای ساختمان خاک و بهبود عناصر غذایی آن تولید و مصرف می شود. بنابراین ورمی کمپوست عبارت است از فضولات کرم به همراه درصدی از مواد آلی و غذایی، بستر و لاشه کرم ها.
ورمی کمپوست ماده ای شبیه پیت (Peat) است که به خوبی تغییر شکل می یابد و ساختار، تخلل، تهویه، زهکشی و ظرفیت نگهداری رطوبت آن در حدعالی است. بیش از ۲۷۰۰ گونه کرم خاکی وجود دارد که در طبیعت با فعالیت بیولوژیک خود موجب افزایش حاصلخیزی خاک و بهبود ساختمان و بافت آن می شود همچنین افزایش محصول، تولید مکمل غذایی برای خوراک دام و آبزیان و تولید مواد اولیه صنایع بهداشتی و آرایشی را به ارمغان می آورد.
خراسان رضوی، قطب ورمی کمپوست
خراسان رضوی پیشروترین استان های کشور در تولید ورمی کمپوست است؛ در این استان حدود ۷۰۰ واحد بزرگ و کوچک در حال تولید کود آلی ورمی کمپوست است و آوازه کیفیت این محصول به آن سوی مرزها نیز رسیده است و در بازارهای افغانستان و کشورهای مشترک المنافع (CIS) این محصول ایرانی عرضه می شود و به فروش می رسد.
ظرفیت تولید کودهای آلی در استان سالانه هزار تن برآورد شده است که علاوه بر تأمین نیازهای استان به کودهای آلی (غیرشیمیایی) می تواند به منبع ارزآوری هم تبدیل شود. وی افزود: یکی از دلایل بالا رفتن مصرف سموم شیمیایی در استان خراسان رضوی، فرسوده شدن بافت آلی خاک است؛ بنابراین «ورمی کمپوست» می تواند ضمن اصلاح بافت خاک و ارتقای توان بیولوژیکی خاک، به کم شدن مصرف سموم شیمیایی هم کمک کند.
برای تولید تمامی محصولات کشاورزی اعم از زراعی، باغی، قلمستان، نهالستان، گیاهان نشایی و گلخانه ها، می توان از ورمی کمپوست استفاده کرد.
نتایج بررسی ها نشان می دهد که این کود بیشترین تأثیر خود را در گیاهان غده ای نظیر سیب زمینی نشان می دهد و میزان محصول را ۴۰ تا ۷۰درصد افزایش می دهد.
فرصت طلایی
تغذیه مزارع زعفران با ورمی کمپوست، شرایط مطلوبی را به وجود آورده است که می تواند اقتصاد کشاورزی استان را متحول کند.
استان خراسان رضوی بیشترین تولید زعفران را دارد و از آن جا که بازارهای جهانی صرفا زعفران ارگانیک را می پذیرند، می توان از فرصت تولید ورمی کمپوست در استان استفاده کرد و از این محصول برای غنی سازی عرصه های زعفرانکاری و تولید زعفران ارگانیک بهره برد. علاوه بر زعفران، می توان محصولات باغی صادراتی نظیر زردآلو، گیلاس و آلبالو را نیز با ورمی کمپوست تغذیه و محصولات صادراتی ارگانیک را راهی بازارهای هدف کرد.
با توجه به محدودیت واردات کود شیمیایی و نیاز روزافزون عرصه های کشاورزی به کود، باید زمینه لازم را برای جایگزینی کودهای آلی از جمله ورمی کمپوست فراهم کرد تا این امر به غنای کشاورزی استان کمک کند.
از سوی دیگر، میزان بارندگی در استان و لزوم توسعه صنعت گلخانه ای در استان ایجاب می کند که سطح ۲هزارهکتاری گلخانه ای ایران به سرعت به حداقل ۳برابر سطح موجود افزایش یابد.
ورمی کمپوست به عنوان کود مناسب صنعت گلخانه ای می تواند جایگزین کود شیمیایی گلخانه شود و تولید محصولات گلخانه ای را ۱۰۰درصد افزایش دهد.
باز هم دلالان
به دلیل بازارپسندی و کیفیت مطلوب کود ارگانیک ورمی کمپوست و پذیرش این محصول در بازارهای آن سوی مرزها، بخشی از این محصول از طریق دلالان به خارج از کشور صادر می شود.
تمرکز تولید ورمی کمپوست در داخل استان بر مصرف داخلی است و ما انتظار داریم که سازمان جهاد کشاورزی به عنوان متولی تولید محصولات کشاورزی به ترویج و تشویق کشاورزان برای مصرف این محصول بپردازد.
وی از فعال شدن دلالان برای صادرات غیررسمی به افغانستان و برخی دیگر از کشورهای همسایه خبر داد و افزود: کیفیت ورمی کمپوست استان خراسان رضوی بالاست لذا اخباری از خروج غیررسمی این محصول از مرزهای استان هم گزارش شده است که به نظر من باید نهادهای مسئول وارد میدان شوند تا صادرات ورمی کمپوست به صورت کنترل شده و نظام مند انجام شود و از خروج غیررسمی این محصول جلوگیری شود. به هر حال به نظر می رسد در شرایط تحریم واردات کودهای شیمیایی، کودهای آلی بهترین جایگزین به شمار می رود و با تولید محصولات ارگانیک با ورمی کمپوست، می توان اقتصاد کشاورزی استان را متحول کرد.
