مقدمه
از مزیت های عمده ورمی کمپوست نسبت به کمپوست معمولی (سرد) می توان : عدم بوی نامطبوع، pH تعدیل شده، Ec کم و غلظت قابل جذب بالای عناصری چون N، P وK را نام برد. بویژه اسیدهای آلی تولید شده در حین فرآوری ورمی کمپوست، اکثراً کلات کننده های آلی هستند که عناصر غذایی ریزمغذی از جمله Fe، Zn ، Cu و… را بخود جذب نموده و به تدریج در اختیار گیاه قرار می دهد (۱و۲و۵) در تولید ورمی کمپوست برخلاف فرآیند تولید کمپوست معمولی مرحله ترموفیلی که موجب حذف بخش اعظم عوامل بیماریزا از کمپوست می گردد وجود ندارد، در عوض کرم های کمپوستی با عبور کلیه مواد آلی از سیستم گوارشی خود، ورمی کمپوست را به کودی پاک و نسبتاً عاری از عوامل بیماریزا خصوصاً انواع حادی چون کلی فرم مبدل می سازد(۵) مسلماً ارزش غذایی ورمی کمپوست تولید شده تا حدود زیادی به نوع و ماهیت مواد اولیه بکار رفته بستگی دارد، لذا منبع غذایی مناسب کرم، بعلاوه مناسب ترین درصد اختلاط مواد غذایی مختلف می تواند نقش قابل توجهی در سرعت رشد، تکثیر و تغذیه کرم داشته و در نهایت ورمی کمپوست با کیفیت و مرغوبیت بالا تولید نماید(۳ و۶)
هدف اصلی در این تحقیق مقایسه اثر مواد بستر متفاوت و نقش آن در رشد و تکثیر کرم و نیز مرغوبیت و میزان حاصلخیزی ورمی کمپوست و کمپوست معمولی (سرد) حاصله می باشد.
مواد و روشها
ابتدا از کرم های سطحی زی موجود در تل های کود و یا لاشبرگهای خاکهای جنگلی استان گیلان نمونه برداری شد. با توجه به خصوصیات ظاهری کرم های بالغ و طبق کلید طبقه بندی (۴ و۶) کرم های گونه Eisenia fetida شناسایی و به تعداد کافی جــمع آوری گردید. آنگاه کرم های گونه مذکور به اندازه ایی تکثیر داده شد که تعداد کافی کرم هم سن برای شروع آزمایش اصلی فراهم گردید. در این تحقیق از سه سری مواد آلی با درصدهای اختلاف مختلف شامل ۴۰، ۵۰ و ۶۰% کود گاوی و مابقی از برگ چنار و ذرت علوفه ایی خرد شده (به نسبت مساوی) بعنوان مواد اولیه کمپوستی استفاده شد. از هریک از تیمارهای اختلاط ذکر شده مقدار ۵/۲ کیلوگرم مواد اولیه تهیه و درون ظروف پلاستیکی به گنجایش ۲۰ لیتر که دارای زهکش مناسب بود قرارداده شد. آنگاه به نیمی از ظروف، هر کدام ۲۵ جفت کرم کمپوستی بالغ و هم اندازه اضافه گردید. این آزمایش با ۳ تیمار شامل درصدهای اختلاط مواد کمپوستی و با دو سطح کرم یعنی ظروف حاوی کرم و ظروف فاقد کرم و در ۴ تکرار جمعاً شامل ۲۴ واحد آزمایشی در قالب یک طرح کاملاً تصادفی به مدت ۵ ماه درون گلخانه گروه مهندسی علوم خاک در دمای c0 2 28 به اجرا درآمده و روزانه تا ۷۰% رطوبت وزنی آبیاری می شدند. در پایان دوره آزمایش تعداد کل کرم های بالغ و نابالغ بعلاوه وزن خشک کرم های بالغ و نابالغ اندازه گیری و ثبت شد. همچنین برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی کمپوست سرد و ورمی کمپوست حاصله شاملpH ، Ec، %O.M، Ca، Mg، Na، N، P، K و نیز عناصر ریزمغذی مثل Fe، Zn و Cu همچنین وزن مخصوص ظاهری و حقیقی طبق روش-های متداول اندازه گیری و ثبت شد. نتایج آزمایش توسط نرم افزار آماری SAS V6.12 و مقایسه میانگین داده ها به روش آزمون چند دامنه ایی دانکن در سطح ۵% مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که در بخش نتایج و بحث آمده است.
نتایج و بحث
جدول تجزیه واریانس و مقایسه میانگین داده ها نشان می دهد که وزن مخصوص ظاهری و حقیقی در ورمی کمپوست حاصله نسبت به کمپوست معمولی(سرد) بطور معنی داری کاسته شده است همچنین میزان مواد آلی، کربنات کلسیم، میزان نیتروژن و فسفر کل و نیز میزان آهن، روی و مس قابل جذب در ورمی کمپوست بطور معنی داری بیشتر از کمپوست معمولی است. از طرف دیگر میزان Ec و pH در ورمی کمپوست حاصله کمتر از کمپوست سرد می باشد. بطور کلی ورمی کمپوست حاصله از مرغوبیت و باروری بیشتری نسبت به کمپوست معمولی برخوردار می باشد.
جدول تجزیه واریانس داده ها نشان می دهد که مقدار کرم در بین تیمارهای درصد اختلاط مواد، اختلاف معنی داری دارد و طبق مقایسه میانگین داده ها بیشترین تعداد کرم در تیمار حاوی ۶۰% کود گاوی می باشد ولی بین دو تیمار دیگر یعنی ۴۰% و ۵۰% کود گاوی تفاوت معنی داری دیده نشد. البته وزن کرم در تیمار درصدهای مختلف کود گاوی تفاوت معنی داری نشان نمی دهد. طبق جدول تجزیه واریانس و مقایسه میانگین داده ها مشاهده می شود که میزان وزن مخصوص ظاهری همچنین مقدار کل فسفر، نیتروژن و نیز میزان مس، روی و آهن قابل جذب در تیمارهای ۶۰، ۵۰ و ۴۰ درصد با اختلاف معنی دار به ترتیب کلاس های a، b و c قرار گرفته اند. میزان وزن مخصوص حقیقی، درصد مواد آلی، میزان کلسیم، منیزیم و pH در بین تیمارهای مختلف درصد کود گاوی تفاوتی مشاهده نمی شود.
نتیجه کلی دیگر این است که مصرف ۶۰% کود گاوی در مواد بستر کرم نسبت به میزان ۵۰ و ۴۰ درصد ارجحیت دارد و این مقدار مصرف کود موجب شده که تمامی صفات اندازه گیری شده در کلاس a قرار گیرد که نشانه مرغوبیت کود حاصله می باشد. سپس تیمار۵۰% کود گاوی در حدود ۷۰% صفات اندازه گیری شده در مقام دوم و کلاس b قرار گرفته است، لذا توصیه نهایی این تحقیق پرورش کرم های کمپوستی و تولید ورمی کمپوست در بسترهای حاوی ۶۰% کود گاوی بعلاوه بقایای گیاهی می باشد.
منابع
نویسنده : حسینعلی علیخانی – عضو هیأت علمی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران
۱٫ Atiyeh, R. M., et al. (2002). Bio.res. Tech. V- 81(2)-103-108.
۲٫ Atiyeh, R. M., et al. (2002). Biores. Techno., V-84, 7-14.
۳٫ Gunadi, B., et al. (2003) European Jounral of Soil Biology-V-39-1, P: 19-24
۴٫ Schwert, D. P., et al., Soil Biology Guide, John wiley & sons, New York (1990), PP: 341-350.
۵٫ Subler, S., et al. (1998). Biocycle, V(12): 63-66.
۶٫ Taylor, M., et al. (2003). Ecological Engineering –V-21, 197-203.
