معرفی گیاه شیرین بیان
شیرین‌بیان (Glycyrrhiza glabra)، که به فارسی مهَک می نامند ، گیاهی خودرو از تیرهٔ سبزی‌آساها، بومی جنوب اروپا، شمال آفریقا و نواحی معتدل آسیا می باشد . در اکثر نقاط ایران خصوصاً در شهرستان اقلید و نواحی شرقی و شمال شرقی و همچنین آذربایجان به میزان زیاد می روید . برگهای آن مرکب است و از ۴ تا ۷ زوج برگ به همراه یک برگچهٔ انتهایی تشکیل شده که به سبب ترشح شیره، چسبندگی خاصی دارد . گلهایش مایل به آبی و میوه‌اش شامل ۵ تا ۶ دانهٔ مایل به قهوه‌ای می باشد . ریشه و ساقهٔ زیرزمینی آن مصرف دارویی دارد. ریشه‌ها و ریزومهای شیرین بیان دارای پوستی قهوه‌ای‌رنگ یا سیاه و مغز زردرنگ می باشد.
مشخصات گیاه شیرین بیان
شیرین‌بیان از زمرهٔ گیاهان بنشنی و بومی جنوب اروپا و قسمتهایی از آسیاست. این گیاه از رستنیهای علفی چندساله می باشد . ارتفاع این گیاه تا یک متر و در نواحی معتدل تا دو متر نیز می رسد . گلهای این گیاه به رنگهای ارغوانی، زرد یا بنفش یا آبی مایل به سفید می باشد و به صورت مجتمع در انتهای ساقه‌های گل‌دهنده مشاهده می‌شود. زمان ظهور گلها اوایل تابستان است. میوهٔ این گیاه، غلافی و مستطیل شکل به طول ۲ تا ۳ سانتیمترمی باشد و معمولاً هر میوه دارای ۳ تا ۶ عدد دانهٔ لوبیاشکل می باشد.
شیرین بیان در تولید ورمی کمپوست
انواع گونه شیرین بیان
- گونه اسپانیایی «G. typical»
- گونه روسی «G. glandulifera»
- گونه ترکی «G. pallida»
- گونه ایرانی «G. violacca»
ترکیبات شیمیایی شیرین بیان
عصاره ریشه شیرین بیان دارای مقادیری گلوکز، ساکارز، آسپاراژین، مواد آلبومیدی، رزین و اسانس است و در پزشکی، داروسازی و صنایع غذایی و بهداشتی نیز کاربرد دارد .
تاریخچه از گیاه شیرین بیان
بابلیان در حدود ۴۰۰۰ سال پیش شیرین بیان را به عنوان تقویت کننده بدن می‌شناخته‌اند. همچنین مصریان عهد باستان از ریشه آن عصاره تهیه می‌کرده‌اند؛ چنانکه در سال ۱۹۲۳ میلادی از مقبره توتانخامون ریشهٔ این گیاه یافت شد.
کشت و برداشت شیرین‌بیان
شیرین بیان از جمله گیاهان دارویی خودروست و کمتر مورد کشت و کار قرار می‌گیرد. شرایط مناسب برای رشد این گیاه، خاکهای حاصلخیز در زمینهای کم ارتفاع می باشد که باید از نور آفتاب کافی برخوردار باشد.
روش تکثیر این گیاه تقسیم ریزوم و ریشهٔ می باشد . در فصل پاییز (آبان‌ماه) ریزوم گیاهان سه تا چهارساله را بعد از خارج کردن از خاک به قطعات ۱۵ تا ۲۵ سانتیمتری تقسیم بندی می کنند . با بذر نیز می توان ان را تکثیر کرد .
برداشت ریشه‌های این گیاه در فصل پاییز سال سوم یا چهارم صورت می‌گیرد.
عصاره شیرین بیان تقریباً حاوی ۱۰۰ کالری در هر اونس (۳۵/۲۸ گرم) است. با جوشاندن ریشهٔ گیاه و تبخیر بخش عمدهٔ آب آن، ماده‌ای سیاه‌رنگ به دست می‌آید.که به دو صورت جامد و شیره به فروش می رسد .
کاربرد اصلی شیرین بیان ، شیرین کردن فراورده‌های غذایی است؛ چون پنجاه برابر از قند (Sucrose) شیرین تر است و علاوه بر این، خواص دارویی دارد که برای تغذیه کرم خاکی ارزش فوق العاده ای دارد .در بسیاری از منابع با ازمایش بر روی کرم خاکی نتایج مثبتی از تغذیه کرم با شیرین بیان حاصل شده است .
شیرین بیان در محاورهٔ مردم یورکشایر با عنوان اسپانیایی شناخته شد؛ ظاهراً به این سبب که راهبان اسپانیایی ریشهٔ شیرین بیان را درصومعهٔ ریوالکس در نزدیکی تیرسک پرورش دادند.
چاشنی شیرین بیان همچنین در نوشابه‌های غیرالکلی کاربرد دارد و ایتالیایی ها دوست دارند که از شیرین بیان به شکل طبیعی‌اش استفاده کنند؛ به این نحو که ریشهٔ این گیاه از زمین بیرون کشیده شده، پس از شسته شدن به عنوان خوشبو کنندهٔ دهان جویده می‌شود
در آشپزی چینی شیرین بیان همچون چاشنی در پخت غذاهای مطبوع کاربرد دارد .
شیرین بیان در سوریه نیز بسیار خواهان دارد و به صورت نوشیدنی در بازار عرضه می‌شود.
کاربرد دارویی شیرین بیان
قسمت مورد استفادهٔ شیرین بیان ساقه‌های زیرزمینی و ریشه‌های گیاه است که دارای ترکیبات مختلفی است. مهم‌ترین ماده اصلی که موجب شیرینی شیرین بیان است، ترکیب موجود در ریشه‌های گیاه به نام اسید گلیسریزیک است که پنجاه برابر از شکر شیرین‌تر می باشد که اسید گلیسریزیک و گلیسیریزین برای درمان زخمهای گوارشی مفید است. ریشه‌های این گیاه حاوی کومارین، فلاون، روغنهای فرار و استرول گیاهی نیز می باشد .
پودر ریشهٔ شیرین بیان خلط‌آوری مؤثر است و از زمانهای باستان به این منظور مورد استفاده بوده است؛ مخصوصاً هندوها آن را در داروی Ayurvedic (برگرفته از کلمه سانسکریت ayur-veda به معنی علم حیات به کار می‌برده‌اند ترکیبات موجود در ریشهٔ گیاه شیرین بیان در مقابله با پوسیدگی دندان نافع است. ترکیبات موجود در ریشهٔ گیاه خاصیت ضدمیکروبی دارد.
مهم ترین خاصیت شیرین بیان که جدیدا کشف شده است، درمان زخم معده و سرطان معده است.
در طب سنتی از این گیاه برای درمان اسپاسم عضلات و تورم، برونشیت، روماتیسم و ورم مفاصل استفاده می‌شود.
امروزه نیز عصارهٔ شیرین بیان یکی از اجزاء ترکیبی شربت سرفه به شمار می‌رود. این ماده به شکل طبیعی‌اش، در درمان زخمهای دهان و دستگاه گوارشی مفید است. شیرین بیان همچنین مدر و ملیّن است و میتوان از آن برای عامل ضدویروس موضعی برای زخم و التهاب زونا، چشم، دهان و دستگاه تناسلی به کار بر دارد .
سه ویژگی شیرین بیان در تولید ورمی کمپوست
گیاه شیرین بیان در تولید ورمی کمپوست می تواند بسیار مناسب باشد. برخی از ویژگی های این گیاه بدین شرح است:
۱- شیرین : شیرینی زیاد تفاله شیرین بیان که برای تغذیه کرم خاکی ایزینیا فوتیدا کالیفرنیا بدلیل دارا بودن مقادیر زیاد انرژی سهل الهضم و خوشمزگی بسیار مفید است.
۲- سبک : حالت اسفنجی در تفاله شیرین بیان باعث هوادهی بستر و نیز جلوگیری از سفت شدن بستر کرم خاکی نقش بسزایی در کنترل افات ونیز باروری و تکثیر بیشتر کرم خاکی دارد که نکته قابل ذکری است .
۳- ارزان : تفاله شیرین بیان قیمت پایینی نسبت به خواصش دارد حتی پایین تر از کود معمولی یا کود سپراتور شده که میتوان به میزان بیشتر از ان در تولید ورمی کمپوست یا روش ورمی کالچر استفاده کرد که البته باید هزینه حمل و نقل ان از کرمانشاه که کارخانه تولیدی ان دراین شهر واقع شده در نظر گرفت .
