بخش دوم
جنبه های علمی و فنی تولید ورمی کمپوست
عوامل متعددی بر روی ظرفیت تولید ورمی کمپوست از زباله ها بستگی دارد که این عوامل عبارتند از درجه حرارت،رطوبت، ویژگیهای زباله و تراکم کرم خاکی. به طور مثال مشخص شده که اگر دمای سیستم تولید ورمی کمپوست در حدود ۲۰ درجه سانتیگراد و رطوبت ۷۰ تا ۹۰ درصد ثابت نگه داشته شود، میزان بازدهی و تولید ورمی کمپوست به بیشینه مقدار خود خواهد رسید. همچنین نوع زباله و پسماند در این بازدهی تأثیر به سزایی دارد. به طور مثال پسماندهایی که نسبت کربن به ازت آنها ۱: ۱۵-۳۵ است بستر بسیار مناسبی برای تولید ورمی کمپوست می باشند. همچنین تراکم کرم ها در هر سیستمی به نرخ فراوری زباله بستگی داردبه طوری که اگر تولید ورمی کمپوست هدف اصلی باشد، بهتر است که تراکم کرم های بالغ در بیشترین میزان آن باشد. بیشترین تولید کرم خاکی در تراکم کم کرم طی فرایند تولید ورمی کمپوست به دست می آید که همراه با برداشت مداوم کرم نیز می باشد. از سویی دیگر بالاترین میزان فراوری زباله بستگی به این دارد که تراکم کرمها طی فرایند تولید ورمی کمپوست در بالاترین میزان ممکن حفظ گردد که این امر با تولید بیشینه توده زنده کرم خاکی مغایرت دارد.
اثرات زیست محیطی ورمی کمپوست
مانند تمامی فعالیت های فراوری، تولید ورمی کمپوست به طور بالقوه تأثیرات زیست محیطی زیادی دارد. به خصوص فراوری بسیاری از زباله ها ایجاد بوی نامطبوع کرده و برخی از فراوری ها با انتشار آئروسل های زیستی و تولید شیرابه همراه می شود. تجهیزات مورد استفاده در فراوری زباله ها ایجاد سر و صدا و گرد و غبار نموده و همچنین مواد آلی فرار نیز تولید می کند که در تولید ورمی کمپوست این مشکلات وجود ندارد ولی در این روش تولید مداوم شیرابه و گازهای گلخانه ای دیده می شود که این شیرابه به عنوان کود مایع و تحت عنوان “چای کمپوست” استفاده قابل توجهی دارد. حال اگر این شیرابه در محیط رها شود و یا به طور مستقیم استفاده شود، قطعاً به عنوان آلاینده محیط زیست مطرح می گردد. انتشار گازهای گلخانه ای مانند متان و اکسید ازت از فراوری زباله های گیاهی امروزه مورد توجه بسیاری قرار گرفته است و تحقیقات متعددی برای کاهش تولید آنها از این زباله ها در حال انجام می باشد. اما کرم های خاکی با سطوح بالای این گازها مشکلی ندارند. در نهایت سیستم تولید ورمی کمپوست به دلیل اینکه یک فرایند مداوم بوده و در رطوبت بالا عمل می کند، بنابراین شرایط مساعدی برای تولید متان فراهم می کند که البته مدیریت صحیح در جهت استحصال این گازها خود یک بازده اقتصادی بالا را به همراه خواهد داشت.
سیستمهای تولید ورمی کمپوست در مقیاس بالا
بیشترین سیستم تولید ورمی کمپوست که در دنیا استفاده می شود، “روش بستر” است که در این روش لایه نازکی از زباله را در سطح بستری که دارای مقدار نسبتاً زیادی کرم است، قرار م یدهند و لایه های جدید زباله را به طور مرتب بر روی بستر می ریزند. در این حالت کرمها برای تغذیه از زباله های تازه به سمت بالا حرکت کرده و مواد را تحت فرآوری قرار می دهند. با افزایش مقدار زباله، تعداد کرم ها نیز تا جایی افزایش می یابد که یا باید کرمها را برداشت نمود و یا بستر قدیمی را به بسترهای جدید تقسیم نمود. مهمترین اشکال این سیستم این است که سطح کمی از بستر فضای قابل توجهی را نسبت به مقدار نسبتاً کم زباله فرآوری شده می طلبد. تخمین زده می شود که فضای مورد استفاده برای فرآوری مقدار مشابهی زباله در این سیستم می تواند در مقایسه با کمپوست توده ای ۶ مرتبه بیشتر باشد. به همین دلیل سیستم های پشته گذاری که فضای کمتری را اشغال می کنند، بیشتر مد نظر قرار می گیرند. دوره تولید در این سیستم ۹۰ روز ( ۳۰ روز کمپوست اولیه و ۳۰ روز فرایند نهایی) با حدود یک میلیون کرم می باشد.
یکی دیگر از سیستم های تولید ورمی کمپوست سیستم تیپیکال تولید ورمی کمپوست در انگلستان می باشد. در انگلستان اگرچه تعداد سیستم های بسته و محفوظ در حال افزایش است، بیشتر سیستم های تولید ورمی کمپوست بر پایه بسترهای کم عمق پوشیده یا در هوای آزاد بنا شده است. مدارک بسیار کمی در مورد مکانیزاسیون این سیستم وجود دارد و بجای تجهیزات از نیروی انسانی استفاده می شود. بسترهای مورد استفاده ۵۰ متر طول، ۵ متر عرض و ۵. متر عمق دارد. بسترها به طور تیپک دارای دیواره چوبی بوده که با پارچه نیمه تراوایی که دارای الیاف زبر و سخت یا خرده و تراشه چوب است که مستقیماً بر روی سطح خاک قرار می گیرد. سپس کرم های بالغ با تراکم ۵. کیلوگرم در مترمکعب در بستر ریخته می شود و پس از شش ماه می توان کرمها را برداشت نمود. در جدول شماره ۲ آنالیز مواد مغذی ورمی کمپوست تولید شده با سایر کمپوست های تولیدی و در جدول شماره ۳ تغییر مواد مغذی و عوامل موردنظر در فرایند تبدیل زباله به کمپوست نشان داده شده است.
جدول دو
جدول سه
نتیجه گیری
با توجه به مشکلات از بین بردن زباله های شهری و کشاورزی و نیز مشکلات مربوط به کمپوست نمودن معمولی آنها در مناطق وسیع در دسترس، تولید ورمی کمپوست از زباله ها مزایای فراوانی دارد که در ادامه به آنها اشاره می گردد. در صورت استفاده از صنعت ورمی کمپوست برای از بین بردن زباله ها علاوه بر فرهنگ سازی تفکیک زباله از مبدأ به شهروندان، از ۸۰ درصد مواد قابل بازیافت زباله ها می توان یک صنعت اقتصادی و تجاری را ایجاد نمود که علاوه بر کاهش زمان کمپوست نمودن زباله ها می توان ایجاد اشتغال مفید در سطح کشور نمود. در این طرح مواد قابل بازیافت در مدت زمان کوتاه تری بازیافت شده و ورمی کمپوست حاصل از آن که یک کود آلی زیستی غنی از مواد مغذی م یباشد در بخش های کشاورزی و باغداری استفاده شده که حتی نتایج تحقیقات محققین خارجی نشان داده که ورمی کمپوست حاصل باعث رشد بهتر و سریع تر گیاهان و درختان و تولید محصولات با کیفیت بالاتر و حتی میوه های خوش طعم تر گردیده است. از طرف دیگر در روش کمپوست نمودن معمولی زباله ها در یک منطقه به مرور زمان شیرابه آلوده کننده زباله ها وارد سفره های آبهای زیرزمینی و یا رواناب ها شده و آلودگی های زیست محیطی نابهنجار و در صورت تداوم، غیرقابل جبرانی را ایجاد نماید ولی در طرح تولید ورمی کمپوست با ایجاد یک سری تأسیسات بسیار ساده،
شیرابه حاصل را جمع آوری نموده و پس از انجام یک سری فرایندهای خاص آن را به کود مایع تبدیل کرده که به عنوان یک کود آلی غنی کاربرد زیادی در گلخانه ها و حتی تقویت گیاهان آپارتمانی در منازل دارد. این جنبه به قدری حائز اهمیت است که در بازار جهانی تولیدات بسیار ارزند های را در رقابت ها وارد گود نموده است. از دیگر جنبه های مثبت طرح تولید ورمی کمپوست می توان به افزایش ارزش غذایی کود حاصل در نتیجه فعالیت های گوارشی کرم و بار میکروبی آن اشاره نمود. در این رابطه با کمترین هزینه یک کود زیستی آلی تولید شده که م یتواند بدون هیچ بحثی جایگزین کودهای شیمیایی گردد تا مشکلات ناشی از کاربرد کودهای شیمیایی که امروزه یکی از بزرگترین معضلات زیست محیطی در دنیا است، مرتفع گردد. و همچنین کرم تولید شده در این سیستم را می توان پس از تیمارهای لازم به عنوان یک منبع پروتئینی ارزان قیمت در صنایع پرورش دام، طیور و آبزیان جایگزین بخشی از منابع پروتئینی گران قیمت نمود.
در نهایت باید توجه نمود که تولید ورمی کمپوست به عنوان یک فرایند نسبتاً ساده، ارزان، دارای توان اشتغال زایی و هم سو با سیاست های توسعه پایدار و مدیریت بهینه پسماند مطرح است که در کنار تمام این مزایا با برنام هریزی و فرهنگ سازی صحیح، امکان عمومی سازی بکارگیری آن حتی در مقیاس خانگی وجود دارد.
- نویسندگان:
لیلا صفرخانلو – حسین ترکمانی بجدنی
